Η εκπαίδευση ενός παιδιού στη χρήση της τουαλέτα είναι μία νέα δεξιότητα όπως ακριβώς είναι το περπάτημα ή η γραφή. Με ηρεμία και χωρίς βιασύνη η μετάβαση από τη χρήση της πάνας στη χρήση της τουαλέτας θα κατακτηθεί με λιγότερη προσπάθεια τόσο από την πλευρά των γονέων όσο και από τη μεριά των παιδιών.
Η κατάκτηση αυτή είναι όπως και πολλά άλλα στην ανάπτυξη του παιδιού ένα ακόμα αναπτυξιακό ορόσημο. Το ορόσημο αυτό σε παιδιά με ελλείμματα αναπτυξιακά υπάρχει περίπτωση να καθυστερήσει.
Κανένα παιδί βέβαια δεν λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Σε ορισμένα παιδιά η εκπαίδευση αυτή κρύβει δυσκολίες. Η χρήση της τουαλέτας εκτός από μία ξεχωριστή δεξιότητα είναι και μία δεξιότητα κοινωνικοποίησης. Τα παιδιά σιγά-σιγά εκδηλώνουν το ενδιαφέρον τους για να μιμηθούν αυτό που βλέπουν στο οικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον τους. Συναισθάνονται τη σημαντικότητα της κατάκτησης, γιατί εκτός των υπολοίπων, αποτελεί μέρος της ανάπτυξης τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι η χρήση της τουαλέτας αφορά το «μεγάλο παιδί» ή «έγινες μεγάλο παιδί τώρα». Το γεγονός αυτό αποτελεί κίνητρο, αναγνώριση και αποδοχή για κάθε παιδί. Αντιλαμβάνονται τα οφέλη από την κατάκτηση της δεξιότητας.
Πριν την αρχή της εκπαίδευσης είναι σημαντικό να υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις για να στεφθεί με επιτυχία η προσπάθεια. Θα πρέπει το παιδί να είναι σε θέση να:
· Να παραμένει στεγνό για τουλάχιστον μία ώρα
· Να γνωρίζει- αντιλαμβάνεται πότε είναι βρώμικο ή καθαρό
· Να μπορεί να κάθεται σε ένα γιο-γιο ή στο κάθισμα τουαλέτας για μερικά λεπτά
· Να είναι πρόθυμος να συνεργαστεί.
· Να δείχνει κοινωνικό ενδιαφέρον για τους άλλους ανθρώπους όταν πηγαίνουν στην τουαλέτα.
· Να δείχνει κατανόηση αιτίας-αποτελέσματος ή αλλιώς αιτίας-αιτιατού.
Τα παιδιά διαδοχικά συνήθως κατακτούν τον έλεγχο του εντέρου τη νύχτα έλεγχο, του εντέρου τη μέρα, έλεγχο της κύστης τη μέρα, και έλεγχο της κύστης τη νύχτα.
Συνήθως ξεκινούν την εκπαίδευση της δεξιότητας τουαλέτας λίγο πριν τα 3 έτη. Θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι τα παιδιά έχουν το καθένα διαφορετικό ρυθμό ανάπτυξης. Δεν ανησυχούμε αν κάποιο παιδί δεν είναι αρκετά έτοιμο, δεν το αναγκάζουμε να μάθει. Θα πρέπει να ακολουθούμε το δικό του ρυθμού.
Στα παιδιά με αναπτυξιακά ελλείμματα όπως ο αυτισμός η εκπαίδευση ενέχει ορισμένες παραπάνω δυσκολίες.
Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένες χρήσιμες επισημάνσεις:
Ø Αρχικά θα πρέπει να αποκλειστεί η ύπαρξη παθολογικών καταστάσεων που πιθανόν να μην μπορεί να επικοινωνήσει το παιδί. Αυτές θα μπορούσε να είναι δυσκοιλιότητας, λοίμωξη του ουροποιητικού καταστάσεις δηλαδή που προκαλούν δυσφορία στην τουαλέτα. Να σημειωθεί ότι τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού έχουν συχνότητα γαστρεντερολογικά προβλήματα.
Ø Ορισμένα τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού δεν έχουν ομιλία συχνά επικοινωνούν με τον τρόπο τους την ανάγκη τους για τουαλέτα. Επί παραδείγματι μπορεί να κάτσουν συγκεκριμένη γωνία στο σπίτι τους όταν νιώσω την ανάγκη για αφόδευση.
Ø Αρκετά παιδιά με αυτισμό αντιμετωπίζουν αισθητηριακά ελλείμματα., αυτά μπορεί να αφορούν το οπτικό τους σύστημα δεν τους αρέσει να λερώνονται ή αντίθετα επιθυμούν να λερώνονται με ουρά και κόπρανα. Πιθανόν να αφορούν το ακουστικό ή οπτικό του σύστημα αρέσκονται δηλαδή να βλέπουν την κίνηση του νερού στην τουαλέτα ή να ακούν το νερό να γυρίζεις τη λεκάνη. Ταυτόχρονα πιθανόν ένα θορυβώδες περιβάλλον σε μία δημόσια τουαλέτα θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτρεπτικά προς την εκπαίδευση τουαλέτας.
Χρήσιμες οδηγίες για το ξεκίνημα και την επιτυχία του προγράμματος εκπαίδευσης της χρήσης τουαλέτας από τους γονείς.
· Σε παιδιά με αυτισμό είναι απαραίτητο να κάνουμε καταγραφή της συμπεριφοράς τους όταν ξεκινάμε την εκπαίδευση. Το αρχείο αυτό μπορεί να πρέπει να κρατηθεί για λίγες ημέρες έως και κάποιες εβδομάδες
· Πριν το ξεκίνημα θα πρέπει να εντοπίσουμε ποιος είναι ο βιολογικός φυσικός κύκλος που μπορεί να αφοδεύουν ή να ουρούν. Παρατηρούμε δηλαδή ποιες είναι οι συνηθέστερες ώρες. Στην περίπτωση αυτή πηγαίνουμε με το παιδί στην τουαλέτα 10 με 15 λεπτά πριν.
· Επιβραβεύστε το παιδί για την επίσκεψή του στην τουαλέτα. Μετέπειτα ίσως και για το ότι έχει παραμένει στεγνό. Ενισχύστε κάθε επιτυχία του στην τουαλέτα και δώστε του χρόνο.
· Η λεκτικοποίηση της ανάγκης για τουαλέτα δεν είναι πάντα δυνατή σε παιδιά που έχουν ελλείμματα επικοινωνίας. Μιλήστε με τους θεραπευτές σας για το πώς θα μπορούσατε να σηματοδοτήσει και να νοηματοδοτήσει τις επισκέψεις στην τουαλέτα. Τις περισσότερες φορές οι οπτικές ενδείξεις σε συνδυασμό με σταθερό τρόπο λεκτικής παρότρυνσης είναι ο καλύτερος τρόπος που θα βοηθήσει το παιδί να συνδέσει το χώρο με την ενέργεια. Στη συνέχεια θα μπορέσει το παιδί να σας μεταφέρει την ανάγκη του για τουαλέτα μέσω των οπτικών ενδείξεων.
· Δώσε στο παιδί εκτός από τις λεκτικές οι οπτικές προτροπές και σωματικές παροτρύνσεις προκειμένου να το βοηθήσετε να ολοκληρώσει τη διαδικασία της τουαλέτας με επιτυχία. Κατεβάστε τα ρούχα αν υπάρχει δυσκολίες, είτε κατανόηση της εντολής είτε κινητική στο να ολοκληρώσει την κίνηση. Βοηθήστε το παιδί στο σκούπισμα αν υπάρχει αδυναμία ολοκλήρωσης το σκούπισμα με ποιοτικό τρόπο.
· Προσπαθήστε να εντοπίσετε τις δυσκολίες του παιδιού. Δώστε σε κάθε περίπτωση τη βοήθεια που χρειάζεται στη σωστή ποσότητα «τόσο όσο». Σε αντίθετη περίπτωση αφαιρούμε από το παιδί το ερέθισμα, το κίνητρο και την ενεργή συμμετοχή. Ενώ στην την άλλη περίπτωση που δεν είμαστε εκεί για εκείνο διαθέσιμοι τότε προκαλείται εκνευρισμός, θυμός και ματαίωση για τη διαδικασία. Σε κάθε μια από τις δύο περιπτώσεις θέτουν σε κίνδυνο την επιτυχία της προσπάθειας μας.
· Η χρήση της τουαλέτας είναι μία κοινωνική συμπεριφορά και ως τέτοια έχει ορισμένους κανόνες. Θα πρέπει δηλαδή στα πλαίσια της εκπαίδευσης να τηρούνται οι κανόνες αυτοί και να συμπεριληφθούν στην εκπαίδευση. Επί παραδείγματι δεν κατεβάζουμε τα ρούχα μας μπροστά σε κόσμο ή εκτός τουαλέτας, κλείνουμε την πόρτα κ.α. Φροντίζουμε να διδάξουμε αυτούς τους κανόνες και στα παιδιά από μικρή ηλικία. Δεν είναι πάντα εύκολη η κατανόηση αλλά και τα ίδια τα παιδιά σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είναι ηλικιακά και αναπτυξιακά έτοιμα να το αντιληφθούν. Η μέση τυπική ηλικία που τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται παρόμοιους κοινωνικούς κανόνες και σιγά-σιγά να τους εντάσσουν στη συμπεριφορά τους είναι στα 3 έτη.
· Η συμπεριφορά μας απέναντι στα παιδιά θα πρέπει να είναι ανάλογη της ηλικίας τους. Ο τρόπος που μεταφέρουν την πληροφορία ή επικοινωνούμε την προτροπή μας για οτιδήποτε θα πρέπει με σεβασμό να ανταποκρίνεται όχι μόνο στο επίπεδο λειτουργικότητας αλλά και στην χρονολογική τους ηλικία. Αλλιώς θα μιλήσουμε σε ένα παιδί 3-4 χρονών που τώρα ξεκινάει το πρόγραμμα τουαλέτας και αλλιώς σε ένα παιδί με αυτισμό 8-9 χρόνων που έχει αναπτυξιακά καθυστερήσει να κατακτήσει τη δεξιότητα.
· Στην εκπαίδευση στη χρήση της τουαλέτας στα παιδιά του φάσματος ειδικά και λόγω των ελλειμμάτων σε πολλούς τομείς δεξιοτήτων υπάρχουν αρκετά επιμέρους στοιχεία τα οποία θα πρέπει να διερευνηθούν. Οι δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν πιθανόν να αφορούν καταστάσεις που για μας είναι αυτονόητες.
· Η δυσκοιλιότητα είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Οι προηγούμενες εμπειρίες είναι πιθανόν δυσάρεστες οπότε το παιδί αποφεύγει ή προσπαθεί να αναστείλει την αφόδευση. Με αυτό τον τρόπο βέβαια η κινητικότητα του εντέρου μειώνεται και το αίσθημα του πόνου γίνεται εντονότερο όταν για κάποιο χρονικό διάστημα το παιδί δεν έχει αφοδεύσει.
· Δείτε το υλικό, υφή, χρώμα, μέγεθος η το άνοιγμα στο καπάκι τουαλέτας ώστε να είναι αισθητηριακά ευχάριστο ή τουλάχιστον ανεκτό από τα παιδιά που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού.
Προσπαθήστε να αντιληφθείτε πώς το βιώνει το κάθε παιδί και πειραματιστείτε με το υλικό, τη θέση αφόδευσης και γενικότερα το περιβάλλον ώστε να γίνει λειτουργικό και άνετο για το κάθε παιδί.
· Δημιουργήστε μία ρουτίνα για το κάθε παιδί. Πάω στην τουαλέτα, κατεβάζω τα ρούχα μου, κάθομαι στη λεκάνη, κάνω την ανάγκη μου, σκουπίζομαι, ντύνομαι, πατάω το καζανάκι μία φορά, πλένω τα χέρια μου και βγαίνω από την τουαλέτα. Βάλτε σαφή όρια ακόμα και στο πόσες φορές θα πρέπει να τραβάει το καζανάκι. Πιθανό να αρέσκεται να πατάει το καζανάκι πολλές φορές ώστε να ακούει και να βλέπει την περιστροφική κίνηση του νερού., Προσπαθήστε να κάνετε τροποποίηση συμπεριφοράς αν κάτι τέτοιο συμβαίνει εφόσον είναι για εσάς μία μη λειτουργική συμπεριφορά. Φτιάξτε ένα παιχνίδι με ένα μπουκάλι και νερό που θα μπορούσε να βλέπει το παιδί ένα αντικείμενο μέσα σε αυτό να περιστρέφεται ως αντιστάθμιση της συμπεριφοράς του.
· Στην τουαλέτα καλό είναι να υπάρχει τόσο χαρτί υγείας όσο και μωρομάντηλα. Διευκρινίστε ποιο από τα δύο θα εξυπηρετήσει το παιδί και εσάς. Ορίστε επίσης τον αριθμό που θα χρησιμοποιηθούν γιατί πιθανόν το ρολό χαρτί και τα μωρομάντηλα να είναι αιτία το παιδί να μη βγαίνει από την τουαλέτα αν δεν τελειώσουν όλα κάθε φορά που κάνει επίσκεψη στην τουαλέτα.
· Η επίσκεψη στην τουαλέτα αλλά και όλη προσπάθεια εκπαίδευσης καλό θα είναι να μη γίνονται μετά ακριβώς από κάποια στιγμή έντασης.
· Το αγαπημένο αντικείμενο του παιδιού κάποιο αμαξάκι είναι αρκουδάκι καλό θα είναι να αποτελεί κίνητρο και να συστρατευτεί και αυτό στην εκπαίδευση στη χρήση της τουαλέτας.
· Βεβαιωθείτε για την υγιεινή του παιδιού. Θα πρέπει η διαδικασία της χρήσης τουαλέτας να πλένουμε τα χέρια του. Πιθανότατα τα παιδιά εμφανίζουν αυξημένη διέγερση αν κατά τη διάρκεια του σκουπίσματος λερωθούν βεβαιωθείτε ότι τα μωρομάντηλα είναι αρκετά και άμεσα προσβάσιμα για να βοηθήσετε το παιδί στο σκούπισμα.
Αλλαγές στο συναίσθημα ή στη ρουτίνα του παιδιού και της οικογένειάς πιθανόν να σηματοδοτήσουν εικόνα παλινδρόμησης σε περίπτωση παιδιών που έχουν ήδη κατακτήσει τη χρήση τουαλέτας. Η αλλαγή περιβάλλοντος του σπιτιού, η έναρξη της σχολικής χρονιάς, η αλλαγή σχολικού πλαισίου, ο ερχομός νέου μέλους στην οικογένεια, μια ασθένεια, έντονες στρεσσογόνες καταστάσεις είναι συνθήκες που ορισμένες φορές τα παιδιά και όχι μόνο του φάσματος του αυτισμού να εμφανίζουν ατυχήματα ούρων ή κοπράνων. Γενικότερα δηλαδή μια εικόνα παλινδρόμησης. Σε κάθε περίπτωση καλό είναι να λειτουργούμε καταπραϋντικά, με φροντίδα και κατανόηση στη δυσκολία που το παιδί εκείνη τη στιγμή αντιμετωπίζει.
Όλα τα παραπάνω είναι πιθανόν χρήσιμες προτροπές για την εκπαίδευση στη χρήση τουαλέτας. Η επιτυχία πάντα δεν εξαρτάται μόνο από αυτές., το συναίσθημά μας, οι προσδοκίες μας και η υπομονή μας είναι παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχία της προσπάθειας.
Πάντα όμως για ότι και να κάνουμε για τα παιδιά μας αξίζει ο κόπος !!!