" ΏΘΗΣΗ "

" ΏΘΗΣΗ "

ΟΠΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ



ΟΠΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ

Δεν είναι λίγες οι παροιμίες που διαθέτουμε για να τονίσουμε την αξία των ματιών μας στη καθημερινότητα  και στη λειτουργικότητα μας
Να το προσέχεις σαν τα μάτια σου ............
Μία εικόνα ίσον χίλιες λέξεις .........
Άλλο να δεις και άλλο να ακούσεις .........
Απ’ τ’ αυτιά πιο πιστά είναι τα μάτια...........

Τα μάτια μας λειτουργούν σαν ένα σαρωτικό μηχάνημα. Σαρώνουν το περιβάλλον μας και  με αυτόματο τρόπο στέλνουν προς επεξεργασία τα δεδομένα στο κεντρικό νευρικό σύστημα και συγκεκριμένα στον εγκέφαλο. Η  περιοχή του εγκεφάλου που αναλαμβάνει την επεξεργασία αυτή είναι ο ινιακός λοβός.



 


Εικόνα 1

Είναι εντυπωσιακό πώς το μάτι μας υποδέχεται  και ο ινιακός λοβός επεξεργάζεται τις πληροφορίες από το περιβάλλον μας. Από ένα περιβάλλον που είναι τρισδιάστατο και με πληροφορίες που σχετίζονται με το τί, με το πώς, με αναγνώριση αντικειμένων, με το βάθος, με το μέγεθος την κίνηση κ.α. Ας δούμε ,αδρά, την λειτουργία του οφθαλμικού συστήματος.
1.       Το εισερχόμενο φώς (ερέθισμα) προσπίπτει στον κερατοειδή χιτώνα
2.       Μόλις το φώς υποστεί διάθλαση προσπίπτει στην κόρη του ματιού.
3.       Η κόρη αντανακλαστικά, για λόγους ‘’ασφαλείας’’ ρυθμίζει το άνοιγμα της και κατά συνέπεια και το ποσοστό ακτινοβολίας που μπορεί να εισέλθει. Το φώς στη συνέχεια προσπίπτει στο φακό.
4.       Μετά την εστιάσει του φακού το είδωλο (εικόνα) δημιουργείται ακριβώς στον αμφιβληστροειδή χιτώνα και συγκεκριμένα πάνω στο νεύρα που τον αποτελούν.
5.       Τα  οπτικά νεύρα απαρτίζονται από φωτοευαίσθητα  κύτταρα (κωνία και ραβδία) που μετατρέπουν την ακτινοβολία του φωτός σε ηλεκτρικό σήμα
6.       Το ηλεκτρικό σήμα μεταφέρεται μέσω του οπτικού νεύρου στο κατάλληλο σημείο στον εγκέφαλο.
7.       Τέλος γίνεται η οπτική αντίληψη της εισερχόμενης ακτινοβολίας.



 


Εικόνα 2
 
Η διαδικασία που περιγράφεται παραπάνω δεν είναι μια μονόδρομη απλή διαδικασία που ξεκινάει από την επαφή της ακτινοβολίας (εικόνας)  στον κερατοειδή χιτώνα και τελειώνει με την οπτική αντίληψη αυτής .
Η εικόνα είναι συχνά αμφίσημη (βλέπε εικόνα 3 και 4 )  , τα αντικείμενα μπορεί να είναι θολά ή κρυμμένα ,πολλές φορές αλλάζουν ή δείχνουν διαφορετικά από άλλη οπτική γωνία .Το μέγεθος τους αλλάζει ανάλογα με την απόσταση .Το χρώμα ανάλογα με το φωτισμό μπορεί να ποικίλει. Παρόλα αυτά η αναγνώριση των αντικειμένων είναι μία αυτόματη λειτουργία. Γίνονται βέβαια πολλές και αρκετά πολύπλοκες επεξεργασίες για την αναγνώριση του

Εικόνα 3

 
Εικόνα 4

Υπάρχουν διαφορετικές εγκεφαλικές (οπτικές) διαδρομές που ‘’ελέγχουν’’ την αναπαράσταση, σχήμα, ταυτότητα ενός αντικειμένου (κοιλιακή οδός-Ventral) το τί είναι  αυτό ...  και άλλη οδός (ραχιαία –Dorsal) που ‘’ελέγχει’’ την κίνηση , τις  χωρικές σχέσεις των αντικειμένων, το που είναι αυτό....;
Η επεξεργασία των πληροφοριών δεν γίνεται σε ένα επίπεδο. Υπάρχει ‘’εγκεφαλική προτεραιοποίηση’’  στην επεξεργασία. Συγκεκριμένοι νευρώνες ξεκινούν την επεξεργασία χαμηλού επιπέδου χαρακτηριστικών ενός αντικειμένου ( bottom up processing). Ενώ  στη συνέχεια άλλοι νευρώνες ,ανιχνεύουν τα περιγράμματα, διακρίνουν το αντικείμενο από το φόντο κ.α.
Οι εργοθεραπευτές αναφέρονται πολύ συχνά σε δεξιότητες  οπτικής αντίληψης. Η δεξιότητα αυτή επηρεάζει πολλές περιοχές ανάπτυξης και  λειτουργικότητας του ατόμου . Ορισμένες από αυτές είναι η λεπτή / αδρή  κίνηση , οι δραστηριότητες καθημερινής ζωής , η ανάγνωση , η γραφή κ.α. 
Τι τελικά είναι η οπτική αντίληψη;
Οπτική αντίληψη είναι ένα άθροισμα επιμέρους δεξιοτήτων που απαιτούνται για να συλλέξουμε οπτικές πληροφορίες , να τις επεξεργαστούμε, να τις αναλύσουμε και να δώσουμε μια ερμηνεία σε αυτές . Αξίζει να σημειωθεί  ότι σχεδόν το 80% των πληροφοριών που λαμβάνουμε από το  εξωτερικό περιβάλλον είναι οπτικές. Αυτό από μόνο του αναδεικνύει την σπουδαιότητα του οπτικού συστήματος ως ένα κυρίαρχο σύστημα στην λειτουργικότητα του ανθρώπου.
Τα επιμέρους λειτουργικά κομμάτια του παζλ που λέγεται οπτική αντίληψη είναι  1.οι οπτικοχωρικές δεξιότητες. 2   οι δεξιότητες οπτικής ανάλυσης. 3  οι  οπτικοκινητικές δεξιότητες.
1.Οπτικοχωρικές δεξιότητες (Visual spatial relations) : Πρόκειται για τις δεξιότητες που μας είναι απαραίτητες για να οργανώνουμε το σώμα μας σε σχέση με το περιβάλλον μας. Οι δεξιότητες αυτές είναι χρήσιμες στην κατανόηση εννοιών κατεύθυνσης (πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά ). Να σημειωθεί ότι η θέση των αντικειμένων στο περιβάλλον αναλύεται από τον ανθρώπινο εγκέφαλο με σημείο αναφοράς το σώμα μας και τη θέση που έχει στο χώρο.
Παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε οπτικοχωρικές δεξιότητες  εμφανίζουν πιθανή εικόνα
-Δυσκολιών στη γραφή ,αντιγραφή γραμμάτων το 3 το γράφουν ε και το αντίστροφο
- Δεν έχουν την επιδεξιότητα να περάσουν τη  μέση γραμμή τους σώματος τους όταν εκτελούν ορισμένες δραστηριότητες
-Στρέφουν το κορμί τους κατά το γράψιμο προκειμένου να βρουν μια περισσότερο  ‘’βολική’’ για την αντίληψη τους θέση  έστω και αν δεν είναι η λειτουργικότερη.
-Έχουν έλλειψη συντονισμού και ισορροπίας .Εμφανίζουν δηλαδή μια σχετικά αδέξια εικόνα.
-Έχουν δυσκολία στη διάκριση δεξιού- αριστερού

2. Oπτική διάκριση  (Visual discrimination )
Η δεξιότητα της οπτικής διάκρισης είναι  εκείνη που μας βοηθάει να αναγνωρίσουμε ,να οργανώσουμε και να φέρουμε στη μνήμη μας (ανάκληση ) οπτικές πληροφορίες από το περιβάλλον μας. Συγκεκριμένα η ικανότητα που διαθέτουμε  να διακρίνουμε διαφορές ή ομοιότητες σε εικόνες ή αντικείμενα με χαρακτηριστικά όπως είναι το σχήμα, το χρώμα, το μέγεθος κ.α.
Παιδιά με δυσκολίες στην οπτική διάκριση συχνά δυσκολεύονται :
-Στο διάβασμα. Έχουν δυσκολία στην αναγνώριση λέξεων. Μπορεί να  διαβάσουν  σωστά τη λέξη ‘’χωριό’’ και στη συνέχεια του διαβάσματος τους  να πουν ‘’χώρο’’ όταν ξαναεμφανιστεί η λέξη στη συνέχεια του κειμένου. Συχνά δηλαδή μπερδεύουν λέξεις με παρόμοια ή ίδια αρχή και τέλος.
-Έχουν δυσκολία να ανακτήσουν και να γενικεύσουν δεξιότητες που αφορούν την αντίληψη σε μεγέθη και ποσότητες.
-Δεν θυμούνται γράμματα και αριθμούς
-Πιθανόν να εμφανίσουν εικόνα διάσπασης προσοχής
-Έχουν φτωχά αποτελέσματα σε δραστηριότητες  οπτικής διάκρισης (βρείτε τις διαφορές στις εικόνες κα )
-Συχνά απογοητεύονται και εκφράζουν άρνηση να παρακολουθήσουν το μάθημα την ώρα που η δασκάλα  γράφει στον πίνακα.
Στην κατηγορία της οπτικής διάκρισης εντάσσονται και οι ακόλουθες δεξιότητες  .
Οπτική μνήμη (Visual memory ) 
Είναι η ικανότητα να ανακαλούμε οπτικά χαρακτηριστικά ενός αντικειμένου ή μιας φόρμας.
Είναι εξαιρετικής σημασίας δεξιότητα και πολύ χρήσιμη κατά το διάβασμα . Το παιδί θα πρέπει να θυμηθεί  τι διαβάζει και να αναγνωρίσει τη φόρμα που έχουν οι λέξεις στο κείμενο και στη συνέχεια αυτού.
 Είναι η ικανότητα που διαθέτουμε  να μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε τα αντικείμενα ή τις εικόνες ακόμα και αν αυτά έχουν ελαφρώς τροποποιηθεί. Συγκεκριμένα όταν έχουν στραφεί ή έχουν άλλον μέγεθος ή απλά τα παρατηρούμε από κοντινή η μακρινή απόσταση . Είναι μια πολύ σημαντική δεξιότητα ειδικότερα για την αναγνώριση των γραμμάτων ή των λέξεων . Η λέξη ‘’πήγα’’ είναι ίδια είτε γράφεται σε υπολογιστή με μικρή ή με μεγάλη γραμματοσειρά, είτε με έντονα γράμματα, υπογραμμισμένη ή χειρόγραφη από διαφορετικούς γραφικούς χαρακτήρες
Διάκριση εικόνας –φόντου ( Visual figure ground )
Είναι  η οπτική ικανότητα που διαθέτουμε να διακρίνουμε τα αντικείμενα μέσα στο περιβάλλον ενώ ταυτόχρονα πρέπει να αγνοήσουμε πληροφορίες που δεν σχετίζονται με αυτό που αναζητούμε .
Δυσκολία στη συγκεκριμένη δεξιότητα συνεπάγεται και τη δυσκολία ενός παιδιού να μπορέσει να βρει μέσα στη τσάντα του ,επί παραδείγματι , ή στο δωμάτιο του το τετράδιο ή το μολύβι του που ψάχνει. Πιθανόν να μην μπορέσει να διακρίνει το ζώο (καμηλοπάρδαλη ) που είναι κρυμμένο ,αλλά διακρίνεται , μέσα στο δάσος (βλέπε εικόνα 5 )

 

Εικόνα 5

Οπτικό κλείσιμο (Visual closure )
Είναι η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε το σχήμα ενός αντικειμένου ή μιας εικόνας ή ενός γράμματος ακόμα και όταν λείπουν ορισμένα στοιχεία του. Πρακτικά σημαίνει ότι μπορούμε να αντιληφθούμε ένα γράμμα ή ένα αντικείμενο ότι πρόκειται για αυτό ενώ λείπει ένα μικρό μέρος του.
Παιδιά που έχουν δυσκολίες στη δεξιότητα αυτή αργούν στην ανάγνωση και θα πρέπει να δείχνουν ιδιαίτερη προσοχή σε αυτή. Δραστηριότητες που ενισχύουν το οπτικό κλείσιμο είναι : Μπορείς να καταλάβεις τι δείχνει η εικόνα 


 




 Τι λείπει από την εικόνα ;

 

Βρες και ζωγράφισε το άλλο μισό

 


Οπτική διαδοχική μνήμη ( Visual sequential memory )
Είναι η ικανότητα να μπορούμε να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας μια σειρά από/ διαδοχή από αντικείμενα ή αριθμούς με την ίδια σειρά που εμφανίστηκαν. Η δεξιότητα αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική κατά το συλλαβισμό. Ορισμένα  παιδιά μπορεί να γνωρίζουν και να προφέρουν τα γράμματα μιας λέξης αλλά αδυνατούν να τα βάλουν στη σωστή σειρά.
Οπτική μνήμη (Visual memory )
Είναι η ικανότητα ανάκλησης εικόνων η αντικειμένων νοητά και η ικανότητα να επεξεργαστούμε την εικόνα ή το αντικείμενο από διαφορετικές γωνίες /σκοπιές. Η οπτική μνήμη είναι εξαιρετικής σημασίας κατά το διάβασμα. Το παιδί θα πρέπει να  θυμηθεί τη διαβάζει στη μια σελίδα και να αναγνωρίσει μια λέξη ως την ίδια ‘’φόρμα’’ και στην επόμενη σελίδα . Δυσκολία στην δεξιότητα αυτή μπορεί να συνεπάγεται και δυσκολία του παιδιού στην  αντιγραφή από τον πίνακα της τάξης στο τετράδιο
Το τελευταίο επιμέρους κομμάτι του πάζλ που λέγεται οπτική αντίληψη είναι οι οπτικοκινητικές δεξιότητες και συγκεκριμένα ο οπτικοκινητικός συντονισμός.
Οπτικοκινητικός συντονισμος ( Visual-motor coordination )
Όταν αναφερόμαστε στον οπτικοκινητικό συντονισμό ,μιλάμε για συνεργασία των χεριών ή των ποδιών με τα μάτια στην εκτέλεση μιας δραστηριότητας , πχ  πιάνω  μια μπάλα, κόβω ένα τετράγωνο  ζωγραφισμένο στο χαρτί.
Όταν αναφερόμαστε στον εγκέφαλο και στα επιμέρους συστήματα τα οποία σχετίζονται με τη λειτουργικότητα του ατόμου πρακτικά αναφερόμαστε στον τρόπο που αυτά μεμονωμένα λειτουργούν και στον τρόπο που τα συστήματα αυτά συνδέονται μεταξύ τους. Όλα τα συστήματα είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Ένα παιδί με δυσκολίες στον οπτικοκινητικό συντονισμό (πχ πιάσιμο μπάλας) δεν συνεπάγεται μεμονωμένες δυσκολίες η ελλείμματα σε οπτικές η κινητικές δεξιότητες ,αλλά πιθανών σε δυσκολίες συνεργασίας των δυο συστημάτων .
Υπάρχει πληθώρα ασκήσεων που βασίζονται στην οπτική αντίληψη. Στόχος ,πολλές φορές είναι η επισήμανση ομοιοτήτων ή διαφορών σε εικόνες , η καλλιέργεια /ανάπτυξη εννοιών του χώρου, η βελτίωση  λεπτών κινήσεων του χεριού και ο συντονισμός ματιών και χεριών. Είναι  εξαιρετικά σημαντικό και σε προτεραιότητα  οποιαδήποτε δραστηριότητα οπτικής αντίληψης και να κάνουμε με τα παιδιά σε ένα χαρτί να εξασκήσουμε την οπτική αντίληψη με δραστηριότητες σε τρισδιάστατο χώρο ,όπως puzzle ,αντιγραφή  3D με τουβλάκια, βρες το όμοιο σε ένα κουτί με πολλά άλλα σχετικά ή άσχετα αντικείμενα με το πρότυπο κα.